دستگاه عصبی زیست یازدهم
تنظیم عصبی یک فرآیند پیچیده است که توسط سیستم عصبی انجام میشود و ارتباط میان عناصر مختلف دستگاه عصبی به منظور تنظیم و کنترل عملکرد بدن را فراهم میکند. این تنظیم عموماً شامل تعادل و کنترل فعالیتهای مختلفی از جمله ضربان قلب، تنفس، فشار خون، ترشحات غدد داخلی و تعادل شیمیایی درون بدن میشود.در لب کلام به همراه فیلم آموزشی دستگاه عصبی به توضیح دستگاه عصبی می پردازیم.
بخشهای مختلف دستگاه عصبی
بخشهای مختلف دستگاه عصبی در تنظیم عملکرد بدن نقش دارند:
۱. سیستم عصبی مرکزی (SNC):
- مغز: این ساختار از دو بخش سفید و خاکستری تشکیل شده است. مادهی خاکستری شامل جسمهای یاختهای و رشتههای عصبی بدون میلین است، در حالی که مادهی سفید شامل اجتماع رشتههای میلیندار است. مکان قرارگیری مادهی خاکستری در مغز در قسمت قشری و مادهی سفید در قسمت داخلی است. مغز از سه بخش اصلی شامل مخ، ساقه مغز و مخچه تشکیل شده است، اما علاوه بر این ساختارها، ساختارهای دیگری نیز وجود دارند.
- نخاع (Spinal Cord): نقش مهمی در تنظیم حرکتها و انتقال پیامهای عصبی بین مغز و سایر بخشهای بدن دارد.
۲. سیستم عصبی محیطی (PNS):
- عصبهای حسی (Sensory Nerves): جمعآوری اطلاعات از محیط اطراف بدن و انتقال این اطلاعات به مغز و نخاع برای پردازش و واکنش.
- عصبهای حرکتی (Motor Nerves): ارسال دستورات حرکتی از مغز و نخاع به عضلات برای کنترل حرکتها و واکنشهای بدن.
تنظیم عصبی معمولاً از طریق سیستم عصبی خودکار (Autonomic Nervous System) نیز انجام میشود که دو بخش اصلی به نامهای سیمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد. سیستم عصبی خودکار به تنظیم عملکردهای خودکار بدن مانند ضربان قلب، تنفس، گوارش، دمای بدن و فشار خون کمک میکند.
این تنظیمات عموماً به صورت خودکار و بدون نیاز به آگاهی آگاهانه انجام میشود، اما عوامل مختلفی مانند استرس، تغییرات محیطی، وضعیت احساسی و فعالیت بدنی میتوانند بر تنظیم عصبی تأثیر بگذارند. منظور از تنظیم عصبی این است که دستگاه عصبی به اطلاعات بدن و محیط پاسخ میدهد و برای حفظ تعادل و کنترل فعالیتهای بدنی اقدام میکند.
اجزای تشکیل دهنده مغز
۱-نیمکرههای مخ:
بزرگترین بخش مغز انسان را تشکیل میدهد. این بخش از دو نیمکره چپ و راست تشکیل شده است که توسط رابطهای سفیدرنگی به نام رابط پینهای و رابط سهگوش به یکدیگر مرتبط شدهاند. هر دو نیمکره به طور همزمان اطلاعات را از تمام بدن دریافت و پردازش میکنند تا بخشهای مختلف بدن به طور هماهنگ فعالیت کنند. کارهای اختصاصی نیمکره چپ شامل توانایی در ریاضیات و استدلال است در حالی که کارهای اختصاصی نیمکره راست مربوط به مهارتهای هنری میشود. قشر مخ از مادهخاکستری تشکیل شده است و سطح وسیعی با ضخامت چند میلیمتر را شامل میشود.
این قشر چین خوردگی و شیارهای متعددی دارد و شامل بخشهای حسی، حرکتی و ارتباطی است. عملکرد اصلی مخ در پردازش نهایی اطلاعات ورودی به مغز قرار دارد که نتیجه آن یادگیری، تفکر و عملکرد هوشمندانه است. رابط پینهای و سهگوش از رشتههای عصبیاند که هنگام تشریح مغز قابل مشاهده هستند. همچنین، شیارهای عمیق هریک از نیمکرههای مخ را به چهار لوب پسسری، آهیانه، گیجگاهی و پیشانی تقسیم میکند.
۲- ساقهی مغز
ساقه مغز ازسه بخش مغز میانی، پل مغزی و بصلالنخاع تشکیل شدهاست.
- مغز میانی، که در بالای پل مغزی قرار دارد، یاختههای عصبی آن در فعالیتهای مختلف از جمله شنوایی، بینایی و حرکت نقش دارند. برجستگیهای چهارگانه بخشی از مغز میانی هستند که در تشریح مغز مشاهده میشوند. دو برجستگی بالایی پیامهای بینایی را دریافت کرده و دو برجستگی پایینی پیامهای شنوایی را دریافت میکنند.
- پل مغزی، در تنظیم فعالیتهای مختلف از جمله تنفس، ترشح بزاق و اشک نقش دارد. این قسمت از مغز بین بصلالنخاع و مغز میانی قرار دارد.
- بصلالنخاع، که پایینترین بخش مغز است و در بالای نخاع قرار دارد، اعمال متعددی را انجام میدهد، از جمله تنظیم فشار خون، ضربان قلب، عملکرد اصلی تنظیم تنفس، و کنترل عملیات مختلفی از جمله عطسه، بلع، و سرفه را بر عهده دارد.
۳- مخچه
مخچه، در پشت ساقه مغز قرار دارد و شامل دو نیمکره و بخشی به نام کرمینه در وسط آنها است. این بخش از مغز مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل آن را بر عهده دارد. مخچه اطلاعات خود را از بخشهای دیگر مغز، نخاع، و اندامهای حسی مانند گوشها دریافت میکند. سپس این اطلاعات را دریافت و بررسی کرده و فعالیت ماهیچهها و حرکات بدن را در حالتهای مختلف، به کمک مغز و نخاع، هماهنگ میکند.
۴- ساختارهای دیگرمغز
- تالاموسها، محل اولیه پردازش و تقویت اطلاعات حسی هستند. اغلب پیامهای حسی در تالاموسها گرد هم میآیند تا برای پردازش نهایی به بخشهای مربوط در قشر مخ ارسال شوند.
- هیپوتالاموس، در زیر تالاموس قرار دارد و عمدهترین مرکز تنظیم دمای بدن، تعداد ضربان قلب، فشار خون، تشنگی، گرسنگی و خواب است.
- سامانهی کنارهای یا جسم لیمبیک، با قشر مخ، تالاموس و هیپوتالاموس در ارتباط است و در حوزه حافظه و احساساتی مانند ترس، خشم و لذّت نقش ایفا میکند. اسبک مغز یا هیپوکامپ یکی از اجزای این سامانه است که در تشکیل حافظه و یادگیری نقش دارد و در ایجاد حافظۀ کوتاهمدت و تبدیل آن به حافظۀ بلندمدت نقش دارد.
نقش مغز و سیستم عصبی در ادراک
مغز و سیستم عصبی در ادراک نقش بسیار اساسی و حیاتی دارند. ادراک به معنای فرایندی است که شامل درک و تفسیر اطلاعات حسی از محیط اطراف میشود. این اطلاعات حسی شامل حس بینایی، شنوایی، لمس، بویایی و ذایقه است.
مغز به عنوان قسمتی از سیستم عصبی مرکزی مرکز کنترلی این فرایند ادراکی است. این بخش از سیستم عصبی با پردازش و تفسیر اطلاعات حسی که از سایر بخشهای سیستم عصبی محیطی دریافت میکند، به انجام وظایفی چون تشخیص الگوها، تفسیر اطلاعات، ذخیره خاطرات و تصمیمگیری کمک میکند.
سیستم عصبی به عنوان یک واحد پیچیده از نورونها (سلولهای عصبی) و اتصالات بین آنها در مغز و نخاع، اطلاعات حسی را دریافت کرده و به شکل پالسهای الکتریکی از یک نورون به نورون دیگر انتقال میدهد. این فرآیند انتقال اطلاعات به صورت الکتریکی و شیمیایی باعث میشود تا اطلاعات حسی به مغز منتقل شده و توسط مغز پردازش شوند.
مغز این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کرده و درک و تفسیر میکند تا به ما امکان ارزیابی محیط اطراف و دنیای پیرامون را بدهد. این فرایند ادراکی ما را قادر میسازد تا با محیط اطراف خود تعامل کنیم، تصمیمگیری کنیم و واکنش نشان دهیم.
در کل، مغز و سیستم عصبی در فرایند ادراکی نقش بسیار مهمی دارند. آنها اطلاعات حسی را پردازش میکنند و ما را قادر میسازند تا با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کرده و به درستی واکنش نشان دهیم.
در این مطلب درباره دستگاه عصبی، اجزا و کاربرد های آن به طور خلاصه صحبت کردیم. برای درک بیشتر این مبحث و مباحث دیگر زیست شناسی یازدهم، می توانید پکیج آموزشی زیست یازدهم از لب کلام را خریداری کنید.
دیدگاهتان را بنویسید