چطور زیست بخوانیم؟

اهمیت زیست شناسی

در این مقطع زمانی، رشته تجربی پر طرفدار ترین رشته نظری در دبیرستان است. دروس اختصاصی رشته تجربی شامل زیست شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضی و زمین شناسی است. با توجه به اهمیت زیاد درس زیست شناسی، بسیاری از دانش آموزان سوال می پرسند که چگونه زیست بخوانیم؟ روش درست مطالعه زیست چیست؟

در آزمون کنکور درس زیست شناسی ضریب 12، شیمی ضریب 9، فیزیک و ریاضی ضریب 7 و زمین شناسی ضریب 1 دارند. همان طور که پیداست، از میان دروس اختصاصی بیشترین ضریب به درس زیست شناسی اختصاص دارد. با این حال دانش آموزان، مخصوصا آن هایی که در آزمون های آزمایشی شرکت نمی کنند و تست کار نمی کنند، عمدتا زمان خود را روی دروس دیگر سرمایه گذاری می کنند.

حال آن که دانش آموزانی که تست های کتاب های کمک آموزشی، آزمون های آزمایشی و کنکور را برای درس زیست شناسی بررسی می کنند، در می یابند که حل تست های زیست شناسی به سادگی ممکن نیست. با وجود این که درس زیست شناسی محاسبات چندانی ندارد اما تست های بسیار سنگین و تحلیلی از آن مطرح می شود. دانش آموز اگر پیش از آن تست کار نکرده باشد و یا مطالب را صرفا حفظ کرده باشد، توان حل این تست ها و مسائل را نخواهد داشت.
با دانستن این موضوعات این سوال اهمیت بیشتری پیدا می کند که چگونه زیست بخوانیم؟

عمق بخشیدن به مطالعه به جای حفظ کردن

یادگیری زیست شناسی به هیچ عنوان با حفظ کردن ممکن نیست.

در نظر داشته باشید که بیش از نیمی از سوالات کنکور درس زیست شناسی یا مستقیما از تصاویر کتاب درسی طرح می شوند و یا با نکته ای قابل حل هستند که از تصاویر کتاب درسی برداشت می شود. به این نکات گاها در متن کوچک ترین اشاره ای هم نشده است.

به عنوان مثال به تست 138 کنکور تیرماه 1401 دقت کنید:

این تست در مورد کیسه های هوادار پرنده طراحی شده است.

حالا به صفحه 46 کتاب درسی زیست دهم نگاه کنید. تمام مطلبی که در کتب زیست شناسی دهم، یازدهم و دوازدهم در رابطه با تنفس پرندگان مطرح شده است، همین است:

بدون این که حتی متن کتاب اشاره ای به این جزئیات تصویر بکند، از این جزییات در کنکور سوال خواهد آمد. این موضوع به اینجا ختم نمی شود زیرا جزییات بسیار ظریف تری مورد توجه طراحان کنکور است. علاوه بر این مفاهیم قسمت های مختلف حتی در کتب درسی زیست پایه های متفاوت را با هم ترکیب می کنند و سوال کنکور طرح می کنند.

البته این سبک، سبک جدیدی در طرح سوالات زیست شناسی نیست اما روز به روز با تاکید بیشتر بر جزییات و ترکیب بیشتر مفاهیم، سوالات سخت تری از درس زیست شناسی در کنکور مطرح می شود.
روش مطالعه زیست باید به گونه ای باشد که همه این نکات را پوشش دهد.

راهکار چیست؟

برای احاطه بهتر به روش زیست خواندن، ابتدا به هرم یادگیری زیر توجه کنید:

دانش آموز با حضور در کلاس های معمول و مطالعه درس نهایتا می تواند حدود 10 درصد یادبگیرد. این در حالی است که برای حل تست باید مفاهیم را بداند و باهم ترکیب کند. این سطح از دانش در قسمت تمرین با انجام کار قرار می گیرد.

بنابراین دانش آموز یک مسیر نسبتا طولانی اما پایدار در یادگیری درس زیست شناسی در پیش خواهد داشت. این مسیر، زود بازده نخواهد بود. به یاد داشته باشید که میانگین درصد درس زیست شناسی در کنکور 1401 تقریبا 8.5 درصد و در کنکور 1400 حدود 7.6 درصد بوده است!

حال جای ناامیدی نیست، صرفا باید بدانیم که چگونه زیست بخوانیم!

یادگیری درس زیست شناسی راه میانبر ندارد، پس با دقت ادامه متن را مطالعه کنید.

چگونه زیست بخوانیم؟

بسیاری از دانش آموزان پس از چند دور مطالعه و روخوانی کتاب و توجه جزئی به مطالب، به سراغ کلاس نکته و تست می روند. این کلاس ها تنها در صورتی مفید خواهند بود که دانش آموز به طور کامل مفهوم ابتدایی کتاب را بداند. اگر بدون داشتن سطحی از دانش در این کلاس ها شرکت کنید، صرفا در مقطع زمانی کوتاهی در حل تست عملکرد خوبی خواهید داشت و سپس تمام مطالب را فراموش خواهید کرد. بیایید باهم یاد بگیریم که چطور زیست بخوانیم.

1- عمق بخشیدن به مطلب

برای مطالعه ی زیست شناسی باید به مطالب عمق ببخشید. راحت ترین روش برای این کار این است که ضمن مطالعه هر قسمت، مفاهیم آن بخش را در ذهن خود تجسم کنید. با این کار یک تصویر ذهنی برای شما ایجاد می شود. شما برای پاسخ به هرگونه سوال به این تصویر ذهنی مراجعه خواهید کرد و بسیار ساده تر به سوالات پاسخ خواهید داد.

در زیست شناسی اگر مفاهیم را درست یاد بگیرید فرقی ندارد که امتحان شما تستی باشد و یا تشریحی! شما مفاهیمی را که یاد گرفتید برای پاسخگویی استفاده خواهید کرد.

ما برای تصویر سازی آسان تر، فیلم های آموزشی انیمیشنی زیست شناسی برای شما آماده کردیم. این فیلم ها در سه دسته طبقه بندی می شوند. فیلم های انیمیشنی گفتار به گفتار مطابق کتاب درسی، انیمیشن های دوبله شده و موزیک ویدیو با زیرنویس فارسی. برخی از این فیلم ها رایگان هستند و برخی برای مشاهده به عضویت نیاز دارند.

پیشنهاد می کنیم برای مطالعه درس زیست شناسی ابتدا یک دور کتاب را با دقت بخوانید، سپس از انیمیشن های گفتار به گفتار استفاده کنید. انیمیشن را باز کنید و پس از مشاهده ی هر یک دقیقه، انیمیشن را متوقف کنید و متن کتاب را با انیمیشن مطابقت دهید. این کار به طور شگرفی هم به مطالب در ذهن شما عمق می بخشد و هم به شما قدرت یادسپاری بالایی می دهد. می توانید با بخش های رایگان شروع کنید تا متوجه تاثیر قابل توجه این انیمیشن ها بشوید.

2- تحلیل و تمرین

سوالات تستی بیشتر دنبال چیز هایی می گردند که شما نمی دانید!
شاید منطقی باشد که تست بخواهد دانسته های شما را اندازه بگیرد. اما با وجود حدود 600 هزار شرکت کننده در هر کنکور تجربی، سوالات به گونه ای طرح می شود که بتوانند دانش آموزان را بیشتر تفکیک کنند.

اگر مفهوم را بسیار عالی هم یاد گرفته باشید، اما تحلیل نکنید و تمرین نداشته باشید نمی توانید به بسیاری از تست های کنکور پاسخ صحیح بدهید.

شما نیاز دارید پس از مطالعه درس زیست شناسی حتما تست کار کنید. توصیه می کنیم که قبل از یادگیری کامل به سراغ تست نروید زیرا ممکن است از حل تست دلسرد شوید. قبل از تست سعی کنید احاطه کامل به مطالب پیدا کنید و یاد بگیرید که چطور زیست بخوانید!

شیوه تست زدن را در این سایت بزودی آموزش خواهیم داد.

طبق هرم یادگیری که در بخش بالا مشاهده کردید، تست به شما کمک می کند تا مطالبی که فرا گرفته اید را سریع تر به سطح کاربرد و ترکیب برسانید و بتوانید دسترسی به این مطالب را در آینده، در ذهن خود سرعت ببخشید.

3- مرور

ما انسان هستیم و یکی از مهم ترین ویژگی های انسان فراموشی است!
انسان ذاتا فراموش کار است. در روش درست مطالعه زیست برای این که مطالبی را که یاد می گیرید فراموش نکنید نیاز به مرور دارید.

اگر حتی مطالعه مناسبی داشتید و تست هم کار کردید، پس از چند ماه ممکن است مغز شما اجازه دسترسی مجدد به مطالب را به شما ندهد. برای این که این اتفاق نیفتد، باید مطالب را در فواصل زمانی مشخص مرور کنید.

یک مطلب را پس از یادگیری و حل تمرین، نهایتا 10 روز بعد باید مرور کنید. مرور دوم می تواند در بازه زمانی اندکی طولانی تر صورت بگیرد. این کار موجب می شود تا مطالب به صورت طولانی مدت در ذهن شما باقی بمانند. همچنین مرور دسترسی به مطالب را در مغز بسیار سرعت می بخشد.

توهم دانایی

یکی از بزرگ ترین مشکلات دانش آموزان در درس زیست شناسی توهم دانایی است. به این معنا که با مطالعه کتاب، مفاهیم جدیدی یاد می گیرند اما با این مفاهیم توانایی حل تست ندارند!

این مشکل در بسیاری از دانش آموزان رشته تجربی رایج است. دانش آموز مفاهیم جدیدی یاد می گیرد اما این مفاهیم، تمام مفاهیم مورد نیاز برای حل تست نیستند! برای حل تست نیاز به یادگیری بیشتر، عمیق تر کردن یادگیری و همچنین حل تست و تمرین است. اگر دانش آموز کم حوصله باشد، به اشتباه ممکن است کمبود استعداد یا معلم خود را برای این مشکل مقصر بداند. به یاد داشته باشید، مطالعه درس زیست شناسی و یادسپاری آن، فرآیندی زمان بر است که هیچ راه میانبری ندارد. صرفا با راهکار هایی که گفتیم، تا حد زیادی در زمان صرفه جویی می کنید.

دانش آموز با مطالعه خود و دانش اولیه معمولا باید بتواند تا حدی، تست های کتاب های کمک آموزشی را حل کند.

نیاز به کلاس برای یادگیری بیشتر

دانش آموزانی که برای یادگیری به کلاس مراجعه می کنند دو دسته هستند:

دسته اول کسانی هستند که یادگیری مناسبی ندارند و حوصله مطالعه هم ندارند. با مراجعه به کلاس بخشی از کار خود را بر دوش معلم کمکی می اندازند و با سرعت و دقت بیشتری با مطالب مهم کتاب برخورد می کنند. این دانش آموزان عمدتا روش مطالعه زیست را نمی دانند.
به این دسته دانش آموزان شدیدا توصیه می شود بجای مراجعه به کلاس، از انیمیشن های آموزشی استفاده کنند و تمرین کنند.

دسته دوم دانش آموزانی هستند که مفاهیم را در سطح قابل قبول می دانند اما  برای آن ها زمان بر است که نکات ظریف و ریز را فرا بگیرند. این دانش آموزان برای این که سرعت یادگیری نکات و قدرت حل تست خود را بالا ببرند کلاس می روند. این دسته دانش آموزان اغلب روش مطالعه زیست شناسی را می دانند اما برای صرفه جویی در زمان به کلاس مراجعه می کنند. دانش آموزان اگر با بهترین روش زیست بخوانند هم ممکن است به کلاس نیاز پیدا کنند.
مطالعه درس زیست شناسی به صورت خودخوان، تقریبا ممکن نیست. برخی دانش آموزان برای یادگیری مفاهیم تستی پیشرفته به این سبک کلاس نیاز پیدا می کنند. این دانش آموزان در انتخاب مدرس و دیدگاه مدرس باید دقت کافی داشته باشند.

امیدواریم به پاسخ این سوال که چگونه زیست بخوانیم رسیده باشید.

در پست بعد به شیوه درست تست زنی خواهیم پرداخت.